Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60.

Barbara Banaś
Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60.
Studio Baka, Wrocław 2011
ISBN 978-83-933926-0-5
Format: 250 x 210 mm 
Ilość stron: 266 

Książka do nabycia na stronie internetowej www.polskinewlook.pl oraz z wybranych księgarniach (m.in. księgarnia artystyczna w Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie, księgarni Serenissima w CSW w Warszawie, MOCAK Bookstore w Krakowie, księgarni Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

„Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60.” to unikatowa pozycja na polskim rynku wydawniczym. Autorka, dr Barbara Banaś, od lat interesująca się historią polskiego wzornictwa, jest kustoszem Działu Ceramiki i Szkła Współczesnego Muzeum Narodowego we Wrocławiu. W swojej książce prezentuje i poddaje analizie dokonania polskich designerów ceramiki użytkowej pierwszych powojennych dekad.

„Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60.” to książka-album, który ukazuje nie wszystkim znane bogate i zróżnicowane oblicze polskiej ceramiki epoki „odwilży”. Okres, który obecnie nadal inspiruje artystów, pasjonuje kolekcjonerów i zachwyca zwłaszcza odbiorców młodego pokolenia.

W Europie sztuka użytkowa i design tego czasu funkcjonuje pod historycznym już szyldem „New Look”, który po raz pierwszy użyto jako hasła promującego debiutancką kolekcję Christiana Diora w 1947 roku. Do Polski nowe tendencje dotarły na krótko przed czasami politycznej „odwilży” 1956 roku. Niezwykle istotną rolę w propagowaniu „nowoczesności” i pojęcia „dobrego wzoru” odegrał założony przez Wandę Telakowską Instytut Wzornictwa w Warszawie. Jak podkreśla dr. Barbara Banaś ceramiczny design lat 50. i 60. w Polsce to jednak nie tylko projekty powstające w pracowniach Zakładu Ceramiki i Szkła IWP, to bogata i dotąd rzadko prezentowana oferta polskich wytwórni porcelany, porcelitu i fajansu.

Autorka przedstawia genezę koncepcji wzornictwa w myśl hasła „piękno na co dzień i dla wszystkich” zainicjowanej w kręgu Wandy Telakowskiej i prowadzonego przez nią Biura Nadzoru Estetyki Produkcji, a następnie kolejnej stworzonej przez nią placówki Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. W kolejnych odsłonach prezentuje: historię działalności Zakładu Ceramiki i Szkła IWP, europejskie konteksty czyli najistotniejsze przemiany w ceramicznym designie tego okresu w krajach Europy Zachodniej. Zasadniczą część książki poświęcono przedstawieniu, w osobnych rozdziałach, historii i dokonań poszczególnych Ośrodków Wzorcujących fabryk w Wałbrzychu, Jaworzynie Śl., Chodzieży, Ćmielowie, Pruszkowie, Tułowicach, Bogucicach, Włocławku, Mirostowicach, a także wytwórniach prywatnych (Steatyt) i zakładach związanych z Cepelią (Kadyny, Bolesławiec, Włocławek). Ciekawym dopełnieniem jest fragment poświęcony roli ceramiki dekoracyjnej i użytkowej w polskich wnętrzach okresu „odwilży”, gdzie autorka ukazuje przebieg gwałtownej fascynacji stylem nowoczesnym i „pikasowską” estetyką przywołując m.in. prasowe relacje z wystawy wnętrz i targów, a także przypominając wybrane scenografie popularnych polskich filmów z tego okresu.

„Pocałunek”, projekt Lubomir Tomaszewski, ZSP Ćmielów w Ćmielowie, 1958, ze zbiorów prywatnych, foto Arkadiusz Podstawka

Polska sztuka użytkowa lat 50. i 60. XX wieku wzbudza dzisiaj coraz większe zainteresowanie rzeszy kolekcjonerów i miłośników designu, którzy odkrywają urodę zapominanych, zepchniętych do lamusa przedmiotów. To oni przypomnieli określenie „pikasy”, które niegdyś w obrębie wspomnianych dekadach przeszło „emocjonalną metamorfozę” od pojęcia o zabarwieniu pozytywnym do ironicznego określenia służącego krytyce ówczesnego modelu aranżowania mieszkań i wnętrz użyteczności społecznej – od kawiarń i restauracji po dzielnicowe biblioteki, kluby zakładowe, na wiejskich świetlicach kończąc. W powojennej polskiej rzeczywistości był to bodaj jedyny tak wyrazisty i skrystalizowany, lansowany i rzeczywiście adaptowany „styl”.

Czasy Peerelu są wciąż obecne zarówno w pamięci Polaków, jak i w dyskursach badawczych. Dziś jednak coraz częściej w popularnym odbiorze oglądane są przez sentymentalny filtr. Minione realia chętnie przypominamy w prześmiewczych obrazach, opatrując je nutą nostalgicznych wspomnień – pamiętamy uliczne saturatory, niezastąpione popularne samochody - syreny i pojemne małe fiaty, zdobyczny laur z rolek papieru toaletowego. Czy coś naprawdę wartościowego pozostawił czas „odwilży” i okres „małej stabilizacji” w obszarze wzorniczych kreacji? Czy dziś to już jedynie barwne ikony, wyciągnięte z lamusa, odświeżone, ale jednak „obciachowe” przedmioty? Który z tych projektów przetrwał próbę czasu?

Serwis do kawy „Iza”, projekt Józef Wrzesień, Zakłady Porcelitu w Chodzieży, 1959, ze zbiorów prywatnych, foto Arkadiusz Podstawka

Próbę odpowiedzi na te pytania odnajdziemy w książce Barbary Banaś „Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60.”. Interesującym dopełnieniem tej bogato ilustrowanej pozycji (ponad 200 fotografii) są zapisy wywiadów przeprowadzonych przez autorkę z projektantami (z których część już nie żyje) oraz ich biogramy opatrzone portretowymi fotografiami.

O AUTORCE
Barbara Banaś, dr historii sztuki, kustosz Działu Ceramiki i Szkła Współczesnego Muzeum Narodowego we Wrocławiu, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego; zajmuje się zagadnieniami rzemiosła artystycznego XX wieku i współczesnego designu. Współautorka publikacji poświęconych historii polskiego wzornictwa m.in. „Rzeczy Pospolite. Polskie wyroby 1899-1999” (Wyd. Bosz, 2001), „Poradnik polskiego kolekcjonera” (Wyd. Kluszczyński, 2003), „Out of ordinary” (IAM, 2011); autorka monografii: Krystyna Cybińska (2008), Zbigniew Horbowy (2009), Secesja wrocławska (wspólnie z fotografem Leszkiem Szurkowskim, 2009). Kolekcjonerka polskiej ceramiki lat 50. i 60. XX w.

Talerz dekoracyjny, Zakłady Porcelany Stołowej „Karolina” w Jaworzynie Śląskiej, ok. 1960, ze zbiorów prywatnych, foto Arkadiusz Podstawka

Misa, projekt Wit Płażewski, Zakłady Fajansu we Włocławku, 1958, ze zbiorów prywatnych, foto Arkadiusz Podstawka