marzec 2009

Dla jednych parias, dla innych wybitny przedstawiciel współczesnej sztuki. Aleksander Kobzdej przeżył flirt z socrealizmem, by w końcu odnaleźć własną drogę.

Jego obraz „Podaj cegłę” stał się symbolem estetyki socrealizmu. Sprawił, że Kobzdej natychmiast stał się rozpoznawany. Wydaje się, że bez żalu porzucił swoje wcześniejsze malarskie eksperymenty związane z estetyką Picassa. Tego wielu krytyków do dziś nie potrafi mu wybaczyć.
Tymczasem wizja służalczego wobec systemu artysty chwieje się w posadach, jeśli przyjrzymy się bliżej samemu człowiekowi.
Malarz Jerzy Tchórzewski poznał go w Krakowie, w słynnej kawiarni Warszawianki. Kobzdej zainteresował się malarstwem Tchórzewskiego, obejrzał jego obrazy, stwierdził, że taka sztuka w Krakowie po prostu nie może zaistnieć i… zaproponował mu przeprowadzkę do Warszawy. Po ledwie kilku dniach znajomości Tchórzewski wprowadził się do pracowni Kobzdeja, znajdującej się naprzeciw Pałacu Kultury. Dom był otwarty, ciągle wpadali jacyś goście. Od czasu do czasu pomieszkiwał tam zaprzyjaźniony z malarzami Tadeusz Różewicz. Olek malował sporo, obecność ludzi zupełnie mu nie przeszkadzała. Potrafił machać pędzlem i jednocześnie rozmawiać. Bez skrępowania produkował kolejne socrealistyczne obrazki.
Ale to podróże wywarły największy wpływ na artystyczną ewolucję malarza. Na początku lat 50. pojechał do Budapesztu, potem do Związku Radzieckiego., wreszcie w podróż marzeń do Chin i Wietnamu. Przebył blisko 3000 kilometrów przez dżunglę, pola ryżowe i wioski, przywiózł blisko 80 szkiców przedstawiających życie Wietnamczyków. Rysunki ukazały się drukiem, opatrzone komentarzem towarzysza podróży, Żukrowskiego: „Kobzdej malował z blokiem opartym o plecy żołnierza z eskorty, pracował w ciemnych izbach chłopskich chat na palach, kucając, klęcząc, a nawet leżąc, wciśnięty między obradujących wkoło ogniska”. Rysunki posłużyły oczywiście jako tuba propagandowa przeciw kolonializmowi, autor dostał medal od rządu Socjalistycznej Republiki Wietnamu.
Kobzdej tracił jednak zainteresowanie realizmem. Fascynowała go chińska kaligrafia, skomplikowany gest, który tworzy nowe znaczenia. W Polsce zbliżała się odwilż, umierał socrealizm. A on malował serię „Gęstwiny”, odległą od reżimowej estetyki.
Zainteresował się informelem, po pewnym czasie sięgnął do malarstwa materii. Łączył malarstwo z reliefem, zwracał uwagę na fakturę farby, kładł jej kolejne warstwy. Jego prace stały się gęste, nasycone mitologicznym niemal znaczeniem. Przestał być kojarzony z socrealizmem, stał się pełnoprawnym i cenionym współczesnym malarzem. Przyjął posadę rektora ASP w Warszawie, uczył także malarstwa w Düsseldorfie.
Gdy liczni pisarze i malarze zmagali się z widmem socjalistycznej przeszłości, on szedł dalej, otoczony ludźmi, których darzył odwzajemnionym szacunkiem. Świat ruszył naprzód, Kobzdej razem z nim. Szczęście go nie opuszczało. Do czasu.
Zachorował nagle, dała o sobie znać ameboza przywieziona z jednej z podróży. Zmarł 24 września 1972 roku. We wstępie do swej przedostatniej wystawy artysta zwracał się do widza: „Czy nie wydaje się Tobie, że starając się kierować swoim losem, jesteś równocześnie produktem swojej biografii, że jesteś jednocześnie tworem historii i jej ogniwem?”. Stwierdzenie to w równej mierze dotyczy życia wyimaginowanego widza, jak i samego malarza.

Zdjęcie: „Akt”, 1955 r., własność prywatna, fot. Gaga Galeria.