październik 2009
W numerze:
Przeglądy, poglądy
(Przegląd prasy)
Pamiątki po hetmanach Rzeczypospolitej Obojga Narodów
(Militaria należące do hetmanów polskich i litewskich znajdujące się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie)
Jarosław Godlewski
Spotkanie z książką: Piast na elekcyjnym tronie
(Omówienie książki Hanny Widackiej „Piast na elekcyjnym tronie. Michał Korybut Wiśniowiecki w grafice XVII i XVIII wieku ze zbiorów polskich i francuskich”)
Katafalk Tadeusza Kościuszki
(Historia katafalku Tadeusza Kościuszki)
Hanna Widacka
Wokół jednego zabytku: Tajemnicze zniknięcie Orderu Cyncynata
(Niewyjaśnione okoliczności zniknięcia orderu, którym Kościuszko został odznaczony przez Jerzego Waszyngtona)
Wojciech Przybyszewski
SPOTKANIA NA WSCHODZIE
Kostiuchnówka – reduta Legionów
(Działania wojenne w 1915 r. w rejonie wsi nad Styrem)
Jarosław Komorowski
Obóz Warowny „Wilno”
(Zespół fortyfikacji wzniesionych przez Wojsko Polskie w okresie międzywojennym wokół Wilna)
Szymon Kucharski
Miłowidy 1863
(Pomnik powstańców styczniowych we wsi Miłowidy na obecnej Białorusi)
Jarosław Komorowski
ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku
(Projekt pierwszego na Mazowszu parku kulturowego w miejscu bitwy 1920 r.)
Tomasz Urzykowski
Z WARSZTATU KONSERWATORA
Konserwacja ukraińskiej chorągwi hetmańskiej
(Prace konserwatorskie przy słynnej chorągwi, wykonane w krakowskim Muzeum Narodowym)
Janusz Czop, Anna Prokopowicz, Elżbieta Zygier
WOKÓŁ TRADYCJI
Cień porucznika
(Zagadka tablicy epitafijnej w katedrze oliwskiej)
Katarzyna Rojek
Spotkanie z książką: Zamki
(Omówienie albumu „Zamki, warownie, bitwy i turnieje rycerskie”, opublikowanego przez wydawnictwo Carta Blanca)
TO TEŻ SĄ ZABYTKI
Symbole na powstańczych mundurach
(Oznaki na mundurach powstańców warszawskich)
Paweł Bezak
Z WIZYTĄ W MUZEUM
Trofea wojenne
(Eksponaty z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie – świadectwa zwycięstw na polu walki)
Michał Mackiewicz
Bitwy września 1939 na Mazowszu
(Wystawa przygotowana w Muzeum Niepodległości w Warszawie)
Paweł Bezak
Spotkanie z książką: Bitewne obyczaje minionych epok
(Omówienie książki „Zamki, turnieje, rycerze”, opublikowanej przez wydawnictwo Hachette Livre Polska)
Kawaleria Drugiej Rzeczypospolitej
(Ekspozycja w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, ukazująca polską kawalerię)
Anetta Bolechowska
Husaria w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
(Ekspozycja w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, ukazująca polską husarię)
Barbara Skomiał
ZABYTKI I MŁODZIEŻ
W Galerii „Broń i Barwa w Polsce”
(Zajęcia dla dzieci i młodzieży w oddziale krakowskiego Muzeum Narodowego)
Jolanta Gumula
Listy
(Przegląd prasy)
Pamiątki po hetmanach Rzeczypospolitej Obojga Narodów
(Militaria należące do hetmanów polskich i litewskich znajdujące się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie)
Jarosław Godlewski
Spotkanie z książką: Piast na elekcyjnym tronie
(Omówienie książki Hanny Widackiej „Piast na elekcyjnym tronie. Michał Korybut Wiśniowiecki w grafice XVII i XVIII wieku ze zbiorów polskich i francuskich”)
Katafalk Tadeusza Kościuszki
(Historia katafalku Tadeusza Kościuszki)
Hanna Widacka
Wokół jednego zabytku: Tajemnicze zniknięcie Orderu Cyncynata
(Niewyjaśnione okoliczności zniknięcia orderu, którym Kościuszko został odznaczony przez Jerzego Waszyngtona)
Wojciech Przybyszewski
SPOTKANIA NA WSCHODZIE
Kostiuchnówka – reduta Legionów
(Działania wojenne w 1915 r. w rejonie wsi nad Styrem)
Jarosław Komorowski
Obóz Warowny „Wilno”
(Zespół fortyfikacji wzniesionych przez Wojsko Polskie w okresie międzywojennym wokół Wilna)
Szymon Kucharski
Miłowidy 1863
(Pomnik powstańców styczniowych we wsi Miłowidy na obecnej Białorusi)
Jarosław Komorowski
ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku
(Projekt pierwszego na Mazowszu parku kulturowego w miejscu bitwy 1920 r.)
Tomasz Urzykowski
Z WARSZTATU KONSERWATORA
Konserwacja ukraińskiej chorągwi hetmańskiej
(Prace konserwatorskie przy słynnej chorągwi, wykonane w krakowskim Muzeum Narodowym)
Janusz Czop, Anna Prokopowicz, Elżbieta Zygier
WOKÓŁ TRADYCJI
Cień porucznika
(Zagadka tablicy epitafijnej w katedrze oliwskiej)
Katarzyna Rojek
Spotkanie z książką: Zamki
(Omówienie albumu „Zamki, warownie, bitwy i turnieje rycerskie”, opublikowanego przez wydawnictwo Carta Blanca)
TO TEŻ SĄ ZABYTKI
Symbole na powstańczych mundurach
(Oznaki na mundurach powstańców warszawskich)
Paweł Bezak
Z WIZYTĄ W MUZEUM
Trofea wojenne
(Eksponaty z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie – świadectwa zwycięstw na polu walki)
Michał Mackiewicz
Bitwy września 1939 na Mazowszu
(Wystawa przygotowana w Muzeum Niepodległości w Warszawie)
Paweł Bezak
Spotkanie z książką: Bitewne obyczaje minionych epok
(Omówienie książki „Zamki, turnieje, rycerze”, opublikowanej przez wydawnictwo Hachette Livre Polska)
Kawaleria Drugiej Rzeczypospolitej
(Ekspozycja w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, ukazująca polską kawalerię)
Anetta Bolechowska
Husaria w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
(Ekspozycja w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, ukazująca polską husarię)
Barbara Skomiał
ZABYTKI I MŁODZIEŻ
W Galerii „Broń i Barwa w Polsce”
(Zajęcia dla dzieci i młodzieży w oddziale krakowskiego Muzeum Narodowego)
Jolanta Gumula
Listy
Katafalk Tadeusza Kościuszki
W ostatnim punkcie testamentu Tadeusz Kościuszko życzył sobie, aby jego ciało zostało zaniesione do grobu przez sześciu ubogich. Wyrażona wola Naczelnika, wypływająca z jego wrodzonej i niespotykanej wręcz skromności, została spełniona podczas pogrzebu w Solurze 29 października 1817 r. Po uzyskaniu zgody cara Aleksandra I na sprowadzenie szczątków Naczelnika trumnę przekazano Polakom 23 marca 1818 r. 11 kwietnia tego roku władze krakowskie postanowiły – do czasu pogrzebu – złożyć ją w kolegiacie św. Floriana na Kleparzu. Podwójną trumnę po przewiezieniu z dotychczasowego prowizorycznego miejsca w kolegiacie św. Floriana ustawiono w spowitej kirem katedrze wawelskiej, na okazałym katafalku, wzniesionym przed konfesją św. Stanisława, według projektu oficerów inżynierii Królestwa Polskiego, obu napoleończyków – Adama Bojanowicza i Franciszka Kossa. Po uroczystościach pogrzebowych uchwałą krakowskiego Senatu (2 lipca 1818 r.) katafalk przekazano Towarzystwu Dobroczynności i umieszczono w jednej z sal wawelskiego zamku, gdzie za skromną opłatą był pokazywany aż do 1840 r. Potem, przeniesiony do klasztoru dominikanów, podzielił smutny los innych zabytków w tragicznym pożarze Krakowa w 1850 r. W 1822 r. drewniana zewnętrzna trumna Naczelnika, umieszczona dość prowizorycznie w krypcie św. Leonarda, uległa uszkodzeniu. Wówczas zaczęto przemyśliwać nad wzniesieniem trwałego sarkofagu. Dopiero w 1830 r. Komitet Budowy Mogiły Kościuszki zamówił sarkofag z kamienia dębnickiego w pracowni kamieniarskiej pod Chęcinami. Zamówienia niestety także nie zrealizowano, ponieważ w czasie powstania listopadowego atelier uległo zniszczeniu. Obecnie istniejący klasycystyczny sarkofag wzniesiono ostatecznie w 1832 r. z kamienia dębnickiego, na podstawie projektu Franciszka Marii Lanciego (1799-1876), architekta włoskiego sprowadzonego do Polski w 1825 r. Sarkofag wykuł krakowski rzeźbiarz i sztukator Paweł Filippi (1803-1860). Koszt całego przedsięwzięcia wyniósł 3747 zł ze składek publicznych. W końcu grudnia 1832 r. włożono do grobowca trumnę, zalano ołowiem ankry i położono wieko – a wszystko działo się bez jakichkolwiek uroczystości, bez rozgłosu, niemal potajemnie; upadek powstania listopadowego położył się cieniem także na ostatecznym pochówku Naczelnika. Warto dodać, iż dzieło Filippiego stanęło dokładnie w tym miejscu, które niegdyś obrał sobie na wieczny spoczynek król Stanisław August Poniatowski.
Hanna Widacka
Konserwacja ukraińskiej chorągwi hetmańskiej
W 2007 r. Muzeum Historyczne w Charkowie, przy poparciu władz Ukrainy, zwróciło się do Muzeum Narodowego w Krakowie z prośbą o konserwację „Chorągwi Hetmańskiej Iwana Mazepy”, jednego z najważniejszych symboli państwowości ukraińskiej, wykonanego w latach 1686-1688. Chorągiew ta przez prawie pięćdziesiąt lat, na przełomie XVII i XVIII w., symbolizowała najwyższą kozacką władzę na Ukrainie. Zabytek przywieziony został do Muzeum Narodowego w Krakowie w skrzyni, nawinięty na wałku. Do prowadzenia konserwacji przeznaczono oddzielne pomieszczenie, w którym utrzymywano stabilne warunki klimatyczne.
Na początku prac udokumentowano stan zachowania chorągwi i wykonano specjalistyczne badania. Powierzchnię sfotografowano w świetle białym oraz analitycznym. W trakcie konserwacji awersu chorągwi rozprostowano zagięcia i deformacje, oczyszczono powierzchnię i podklejono odspojenia warstwy malarskiej. Bardzo ważnym etapem konserwacji było odwrócenie chorągwi na drugą stronę, aby usunąć tkaniny podkładowe, pochodzące z dziewiętnastowiecznej konserwacji. Odsłonięta strona chorągwi była w podobnie złym stanie, jak jej awers. Dodatkowo uwidoczniły się przesunięcia i deformacje licznych jedwabnych kawałeczków, z których, jak z tysięcy puzzli, złożona jest dzisiaj chorągiew. Podklejono więc występujące odspojenia warstwy malarskiej i złoceń, rozprostowano zagięcia i poukładano przesunięte fragmenty tkanin. Kluczowym zabiegiem było wykonanie dublażu (od strony rewersu) na nową, przeźroczystą tkaninę TETREX, przy użyciu kleju Beva 371, co gwarantuje największą przeźroczystość i jednocześnie dużą wytrzymałość mechaniczną. Potem jeszcze raz sprasowano oryginalne tkaniny z płótnem dublażowym za pomocą kauterów w temp. max. 60ºC.
W tym stanie i przy spełnieniu dodatkowych warunków chorągiew można bezpiecznie eksponować (w zamkniętej gablocie, przeszklonej z trzech stron, wyposażonej w wewnętrzne oświetlenie ledowe i posiadającej regulację natężenia pod kątem maksymalnie 60º).
Konserwacja chorągwi trwała 12 miesięcy. Zakończyła się uroczystym pokazem w Muzeum Narodowym w Krakowie i przekazaniem odrestaurowanego zabytku przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego RP Bogdana Zdrojewskiego ministrowi kultury i turystyki Ukrainy Wasylowi Wowkunowi. „Chorągiew Hetmańska Iwana Mazepy” obecnie znajduje się w Muzeum Historycznym w Charkowie na Ukrainie.
Na początku prac udokumentowano stan zachowania chorągwi i wykonano specjalistyczne badania. Powierzchnię sfotografowano w świetle białym oraz analitycznym. W trakcie konserwacji awersu chorągwi rozprostowano zagięcia i deformacje, oczyszczono powierzchnię i podklejono odspojenia warstwy malarskiej. Bardzo ważnym etapem konserwacji było odwrócenie chorągwi na drugą stronę, aby usunąć tkaniny podkładowe, pochodzące z dziewiętnastowiecznej konserwacji. Odsłonięta strona chorągwi była w podobnie złym stanie, jak jej awers. Dodatkowo uwidoczniły się przesunięcia i deformacje licznych jedwabnych kawałeczków, z których, jak z tysięcy puzzli, złożona jest dzisiaj chorągiew. Podklejono więc występujące odspojenia warstwy malarskiej i złoceń, rozprostowano zagięcia i poukładano przesunięte fragmenty tkanin. Kluczowym zabiegiem było wykonanie dublażu (od strony rewersu) na nową, przeźroczystą tkaninę TETREX, przy użyciu kleju Beva 371, co gwarantuje największą przeźroczystość i jednocześnie dużą wytrzymałość mechaniczną. Potem jeszcze raz sprasowano oryginalne tkaniny z płótnem dublażowym za pomocą kauterów w temp. max. 60ºC.
W tym stanie i przy spełnieniu dodatkowych warunków chorągiew można bezpiecznie eksponować (w zamkniętej gablocie, przeszklonej z trzech stron, wyposażonej w wewnętrzne oświetlenie ledowe i posiadającej regulację natężenia pod kątem maksymalnie 60º).
Konserwacja chorągwi trwała 12 miesięcy. Zakończyła się uroczystym pokazem w Muzeum Narodowym w Krakowie i przekazaniem odrestaurowanego zabytku przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego RP Bogdana Zdrojewskiego ministrowi kultury i turystyki Ukrainy Wasylowi Wowkunowi. „Chorągiew Hetmańska Iwana Mazepy” obecnie znajduje się w Muzeum Historycznym w Charkowie na Ukrainie.
Janusz Czop, Anna Prokopowicz, Elżbieta Zygier
Symbole na powstańczych mundurach
Najbardziej charakterystycznym, a zarazem najstarszym elementem munduru żołnierza polskiego jest orzeł. Żołnierze Armii Krajowej korzystali najczęściej z orłów bitych z przedwojennych sztanc, przy wykorzystaniu rozmaitych materiałów zastępczych; nosili też godła z blachy cynkowej, wykonywane w Radomsku oraz w Pruszkowie, a także tłoczone z cienkiej blachy stalowej, najprawdopodobniej w Warszawie. Poszczególne wyroby konspiracyjne nawiązywały do projektów orłów używanych do 1939 r. lub też przybierały postać wcześniej niespotykaną, a rysunek ich niejednokrotnie uzupełniała „kotwica”, umieszczona na tarczy amazonek. Harcerze, walczący w powstaniu, nakładali często lilijkę na tarczę amazonek lub na pierś orła, zwykle wzoru 1919, nadającego się znakomicie do tego celu ze względu na rozmiar. Osobny wzór godła nosili żołnierze Armii Ludowej, wykorzystujący orły przedwojenne, pozbawione korony, lecz także godła wzorów opracowanych specjalnie na ich potrzeby, bite m.in. w Warszawie.
Zaledwie kilka odznak, wykonanych podczas okupacji, mogło pojawić się na mundurach nielicznych uczestników Powstania Warszawskiego. W latach poprzedzających jego wybuch starano się unikać ich wykonywania, zaś powstające wbrew twardym prawom konspiracji upodobniano do przedwojennych odznak wojskowych czy harcerskich. Obok najpopularniejszych w dniach powstania krzyży harcerskich, nałożonych samorzutnie na mundury i ubrania cywilne przez ich posiadaczy, pojawiły się nadawane w konspiracji odznaki absolwentów Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, mające postać listka dębowego z nałożoną literą „a” czy odznaki młodszych harcerzy – Zawiszaków, w postaci litery „Z” ze stylizowaną lilijką. Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych czy Krzyż Zasługi z Mieczami zastępowane były zwykle przez baretki tych odznaczeń.
Najpopularniejszym, a zarazem najbardziej charakterystycznym elementem wizerunku powstańca warszawskiego była opaska w barwach narodowych, noszona początkowo na prawym, a następnie na lewym ramieniu. Przepisowo opaska winna mieć szerokość 10 cm, na białej części litery „WP”, między nimi godło państwowe, a pod orłem numer oddziału – zakodowaną w postaci trzech lub czterech cyfr przynależność plutonu do jednego z siedmiu Obwodów Warszawy. W praktyce, obok egzemplarzy regulaminowych, używano opasek bez numerów, z samymi literami „WP”, o bardzo zróżnicowanej szerokości.
Zaledwie kilka odznak, wykonanych podczas okupacji, mogło pojawić się na mundurach nielicznych uczestników Powstania Warszawskiego. W latach poprzedzających jego wybuch starano się unikać ich wykonywania, zaś powstające wbrew twardym prawom konspiracji upodobniano do przedwojennych odznak wojskowych czy harcerskich. Obok najpopularniejszych w dniach powstania krzyży harcerskich, nałożonych samorzutnie na mundury i ubrania cywilne przez ich posiadaczy, pojawiły się nadawane w konspiracji odznaki absolwentów Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, mające postać listka dębowego z nałożoną literą „a” czy odznaki młodszych harcerzy – Zawiszaków, w postaci litery „Z” ze stylizowaną lilijką. Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych czy Krzyż Zasługi z Mieczami zastępowane były zwykle przez baretki tych odznaczeń.
Najpopularniejszym, a zarazem najbardziej charakterystycznym elementem wizerunku powstańca warszawskiego była opaska w barwach narodowych, noszona początkowo na prawym, a następnie na lewym ramieniu. Przepisowo opaska winna mieć szerokość 10 cm, na białej części litery „WP”, między nimi godło państwowe, a pod orłem numer oddziału – zakodowaną w postaci trzech lub czterech cyfr przynależność plutonu do jednego z siedmiu Obwodów Warszawy. W praktyce, obok egzemplarzy regulaminowych, używano opasek bez numerów, z samymi literami „WP”, o bardzo zróżnicowanej szerokości.
Paweł Bezak
Najczęściej oglądane
listopad 2014
listopad 2014
W listopadowym wydaniu „Arteonu” twórczość Gustave’a Courbeta w kontekście…
zobacz
październik 2014
październik 2014
W październikowym „Arteonie” sylwetkę Olgi Boznańskiej w przededniu monograficznej wystawy…
zobacz
Numer 2/14 [30] 2014
Numer 2/14 [30] 2014
Okładka: Robert Kuśmirowski, "Wagon", 2009, Muzeum Hamburger Bahnhof w Berlinie, instalacja …
zobacz
Zgłoszenie chęci kupna obiektu
Zgłoszenia chęci kupna przyjmowane są od osób zalogowanych w Artinfo.pl
W przypadku braku konta prosimy o rejestrację.
W przypadku braku konta prosimy o rejestrację.
Uwaga - osoby nie pamiętające nazwy użytkownika i hasla mogą otrzymać przypomnienie na adres mailowy, użyty przy pierwszej rejestracji konta.
Prosimy wybrać poniższy link „przypomnij hasło” i wypełnić tylko pole adres e-mail.
Prosimy wybrać poniższy link „przypomnij hasło” i wypełnić tylko pole adres e-mail.
W przypadku pytań, prosimy o kontakt z naszym biurem:
22 818 94 68 (poniedziałek - piątek: 10:00 - 17:00)
email: [email protected]
22 818 94 68 (poniedziałek - piątek: 10:00 - 17:00)
email: [email protected]