maj 2009
W numerze:
Przeglądy, poglądy
(Przegląd prasy)
Wiedzieć więcej
(Rubryka poświęcona przedmiotom o nieznanym pochodzeniu)
Socrealizm – fakty i mity
(Nowe spojrzenie na okres socrealizmu w architekturze)
Katarzyna Liwak-Rybak
Łódzkie witraże belle époque
(Okna witrażowe przemysłowej Łodzi epoki „ziemi obiecanej”)
Jan Dominikowski
Relikwiarzowy ołtarz
(Ołtarz z bazyliki Trójcy Świętej w Strzelnie)
Lech Łbik, Agnieszka Wysocka
Wokół jednego zabytku: Elektorski biały kruk
(Renesansowa oprawa księgi z biblioteki klasztoru franciszkanów w Głubczycach)
Arkadiusz Wagner
SPOTKANIA NA WSCHODZIE
Litewskim szlakiem Ogińskich
(Szlak historyczny wyznaczony przez miejscowości związane z rodem Ogińskich)
Jan Skłodowski
Spotkanie z książką: Kościół z bajkową sztukaterią
(Omówienie książki Anny Sylwii Czyż o kościele na Antokolu)
ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
Pocysterski zespół w Rudach
(Historia klasztorno-pałacowego zespołu w Rudach)
Beata Skrzypek, Paweł Pomykalski
Spotkanie z książką: Rezydencja łódzkiego fabrykanta
(Omówienie książki Krzysztofa Stefańskiego o pałacu Karola Poznańskiego w Łodzi)
Kaplica Bożego Grobu w Żaganiu
(Żagańska kopia kaplicy Grobu Chrystusa)
Agnieszka Bartków
Akcja drewno: Olęderska zagroda
(Drewniana zagroda olęderska w Chrystkowie)
Maciej Prarat
Mendelssohn w Dusznikach
(Pamiątki wizyty znanego kompozytora w Dusznikach Zdroju)
Jarosław Komorowski
Z ZAGRANICY
Węgierskie mauzoleum Batorych
(Mauzoleum sławnego rodu w Nyírbátor na Węgrzech)
Ewa i Krzysztof Korpysz
TO TEŻ SĄ ZABYTKI
Warszawskie transformatory kioskowe
(Kioskowe stacje transformatorowe w Warszawie)
Marek Barszcz
Podziemna poczta pneumatyczna
(Obiekty berlińskiej poczty pneumatycznej na wystawie w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu)
Z WIZYTĄ W MUZEUM
Sztuka francuska w warszawskim muzeum
(Wystawa „Le siècle français. Francuskie malarstwo i rysunek XVIII wieku ze zbiorów polskich” w Muzeum Narodowym w Warszawie)
Spotkanie z książką: Obrazy z kolekcji Lanckorońskich
(Omówienie katalogu włoskich obrazów z kolekcji Lanckorońskich, znajdujących się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu)
ROZMAITOŚCI
Akcja „Dwór Polski”
(Nowa akcja ogłoszona na łamach „Spotkań z Zabytkami”)
Rok Polski w Wielkiej Brytanii
(Program „Polska! Year” – Roku Polskiego w Wielkiej Brytanii, mającego przybliżyć dokonania polskich twórców)
Od fotografii do ikonostasu
(Rozważania na temat obrazu Władysława Rossowskiego, namalowanego według szkicu Jana Matejki)
Wojciech Przybyszewski
Spotkanie z książką: Florencja i Kraków wobec dziedzictwa
(Omówienie książki wydanej przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie)
Podziemia odkrywają tajemnice
(Odkrycie archeologiczne na Jasnej Górze)
Laur Roku po raz trzeci
(Trzecia edycja konkursu „Spotkań z Zabytkami”)
Spotkanie z książką: Muzealnictwo
(Omówienie nowego numeru rocznika wydawanego przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków)
(Przegląd prasy)
Wiedzieć więcej
(Rubryka poświęcona przedmiotom o nieznanym pochodzeniu)
Socrealizm – fakty i mity
(Nowe spojrzenie na okres socrealizmu w architekturze)
Katarzyna Liwak-Rybak
Łódzkie witraże belle époque
(Okna witrażowe przemysłowej Łodzi epoki „ziemi obiecanej”)
Jan Dominikowski
Relikwiarzowy ołtarz
(Ołtarz z bazyliki Trójcy Świętej w Strzelnie)
Lech Łbik, Agnieszka Wysocka
Wokół jednego zabytku: Elektorski biały kruk
(Renesansowa oprawa księgi z biblioteki klasztoru franciszkanów w Głubczycach)
Arkadiusz Wagner
SPOTKANIA NA WSCHODZIE
Litewskim szlakiem Ogińskich
(Szlak historyczny wyznaczony przez miejscowości związane z rodem Ogińskich)
Jan Skłodowski
Spotkanie z książką: Kościół z bajkową sztukaterią
(Omówienie książki Anny Sylwii Czyż o kościele na Antokolu)
ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
Pocysterski zespół w Rudach
(Historia klasztorno-pałacowego zespołu w Rudach)
Beata Skrzypek, Paweł Pomykalski
Spotkanie z książką: Rezydencja łódzkiego fabrykanta
(Omówienie książki Krzysztofa Stefańskiego o pałacu Karola Poznańskiego w Łodzi)
Kaplica Bożego Grobu w Żaganiu
(Żagańska kopia kaplicy Grobu Chrystusa)
Agnieszka Bartków
Akcja drewno: Olęderska zagroda
(Drewniana zagroda olęderska w Chrystkowie)
Maciej Prarat
Mendelssohn w Dusznikach
(Pamiątki wizyty znanego kompozytora w Dusznikach Zdroju)
Jarosław Komorowski
Z ZAGRANICY
Węgierskie mauzoleum Batorych
(Mauzoleum sławnego rodu w Nyírbátor na Węgrzech)
Ewa i Krzysztof Korpysz
TO TEŻ SĄ ZABYTKI
Warszawskie transformatory kioskowe
(Kioskowe stacje transformatorowe w Warszawie)
Marek Barszcz
Podziemna poczta pneumatyczna
(Obiekty berlińskiej poczty pneumatycznej na wystawie w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu)
Z WIZYTĄ W MUZEUM
Sztuka francuska w warszawskim muzeum
(Wystawa „Le siècle français. Francuskie malarstwo i rysunek XVIII wieku ze zbiorów polskich” w Muzeum Narodowym w Warszawie)
Spotkanie z książką: Obrazy z kolekcji Lanckorońskich
(Omówienie katalogu włoskich obrazów z kolekcji Lanckorońskich, znajdujących się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu)
ROZMAITOŚCI
Akcja „Dwór Polski”
(Nowa akcja ogłoszona na łamach „Spotkań z Zabytkami”)
Rok Polski w Wielkiej Brytanii
(Program „Polska! Year” – Roku Polskiego w Wielkiej Brytanii, mającego przybliżyć dokonania polskich twórców)
Od fotografii do ikonostasu
(Rozważania na temat obrazu Władysława Rossowskiego, namalowanego według szkicu Jana Matejki)
Wojciech Przybyszewski
Spotkanie z książką: Florencja i Kraków wobec dziedzictwa
(Omówienie książki wydanej przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie)
Podziemia odkrywają tajemnice
(Odkrycie archeologiczne na Jasnej Górze)
Laur Roku po raz trzeci
(Trzecia edycja konkursu „Spotkań z Zabytkami”)
Spotkanie z książką: Muzealnictwo
(Omówienie nowego numeru rocznika wydawanego przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków)
Elektorski biały kruk
Głubczyce na Śląsku Opolskim znane są miłośnikom dawnych ksiąg głównie za sprawą średniowiecznego tomu praw tego miasta, podarowanego mu przez znamienitą kolekcjonerkę Barbarę Piasecką-Johnson. Miniony rok niespodziewanie ujawnił jednak kolejne głubczyckie cymelium. W dostępnej wąskiemu kręgowi specjalistów bibliotece tamtejszego klasztoru franciszkanów odkryty został wolumin w pełni zasługujący na miano białego kruka. I to bynajmniej nie ze względu na druk, którym jest pochodzące ze słynnej oficyny bazylejskiej Jana Oporina dzieło religijne z 1542 r. O wartości księgi przesądza jej oprawa, opatrzona superekslibrisami Augusta I elektora saskiego (1526-1586) oraz jego żony – księżnej Anny (1544-1577).
Prezentowana księga trafiła do głubczyckiego klasztoru po wojnie. Wcześniej przechowywano ją w bibliotece klasztoru franciszkanów we Wrocławiu, do której z kolei prawdopodobnie przewieziono ją w XIX w. bezpośrednio z Drezna, jako dar księcia saskiego Fryderyka Krystiana.
Wolumin nie należy do introligatorskich arcydzieł z elektorskiego księgozbioru; jakkolwiek nie budzi wątpliwości oprawienie go w warsztacie Krausego lub któregoś z innych introligatorów pracujących dla Augusta (np. Kaspara Meusera lub Jakoba Weidlicha), to ma on typową dla kręgu niemieckiego użytkową oprawę z desek powleczonych świńską jasną skórą i opatrzoną mosiężnymi zapinkami. Jej okładziny zdobione są ślepymi wyciskami radełek, przedstawiającymi głównie postacie biblijne. W centrum zwierciadeł okładzin znajdują się złocone superekslibrisy o charakterystycznej renesansowej formie okrągłego, antykizującego wieńca, w którym ujęte są herby elektora i jego małżonki. Warto podkreślić, że u schyłku XVI w. kolejny – tym razem anonimowy – właściciel tomu kazał wycisnąć na jego górnej okładzinie swój monogram „M.I.W.S” i datę „1598”, która zapewne dotyczy roku wejścia w posiadanie dostojnej księgi.
Spore uszkodzenia oprawy świadczą o burzliwych, późniejszych losach książki. Jej zachowanie się w bądź co bądź prowincjonalnej i niewielkiej klasztornej bibliotece zdaje się jednak sygnalizować, że pomimo drastycznego przetrzebienia wszelkich zabytkowych księgozbiorów na terenie Polski, w niejednym z nich wciąż przechowywane są nieznane bądź zapomniane woluminy o wyjątkowej randze zarówno historycznej, jak i artystycznej.
Prezentowana księga trafiła do głubczyckiego klasztoru po wojnie. Wcześniej przechowywano ją w bibliotece klasztoru franciszkanów we Wrocławiu, do której z kolei prawdopodobnie przewieziono ją w XIX w. bezpośrednio z Drezna, jako dar księcia saskiego Fryderyka Krystiana.
Wolumin nie należy do introligatorskich arcydzieł z elektorskiego księgozbioru; jakkolwiek nie budzi wątpliwości oprawienie go w warsztacie Krausego lub któregoś z innych introligatorów pracujących dla Augusta (np. Kaspara Meusera lub Jakoba Weidlicha), to ma on typową dla kręgu niemieckiego użytkową oprawę z desek powleczonych świńską jasną skórą i opatrzoną mosiężnymi zapinkami. Jej okładziny zdobione są ślepymi wyciskami radełek, przedstawiającymi głównie postacie biblijne. W centrum zwierciadeł okładzin znajdują się złocone superekslibrisy o charakterystycznej renesansowej formie okrągłego, antykizującego wieńca, w którym ujęte są herby elektora i jego małżonki. Warto podkreślić, że u schyłku XVI w. kolejny – tym razem anonimowy – właściciel tomu kazał wycisnąć na jego górnej okładzinie swój monogram „M.I.W.S” i datę „1598”, która zapewne dotyczy roku wejścia w posiadanie dostojnej księgi.
Spore uszkodzenia oprawy świadczą o burzliwych, późniejszych losach książki. Jej zachowanie się w bądź co bądź prowincjonalnej i niewielkiej klasztornej bibliotece zdaje się jednak sygnalizować, że pomimo drastycznego przetrzebienia wszelkich zabytkowych księgozbiorów na terenie Polski, w niejednym z nich wciąż przechowywane są nieznane bądź zapomniane woluminy o wyjątkowej randze zarówno historycznej, jak i artystycznej.
Arkadiusz Wagner
Łódzkie witraże belle époque
Koniec XIX w. pozostawił w Łodzi neorenesansowe i neobarokowe rezydencje: pałace i wille położone w rozległych parkach oraz gmachy banków i towarzystw kredytowych. Berlińscy i wiedeńscy projektanci – Richard Bielenberg i Josef Moser, Wilhelm Martens, Adolf Balcke, Franz Schwechten i Karl Seidl – ozdobili ich klatki schodowe i reprezentacyjne hole witrażowymi oknami i stropowymi świetlikami. W powstałych w tym czasie reprezentacyjnych budowlach biegnące przez dwie kondygnacje okna odwołują się w warstwie ikonograficznej nie tylko do nobilitującej ich właścicieli antycznej mitologii. Pojawiają się na nich także postacie „nowej mitologii” przemysłowego miasta, personifikacje i alegorie przemysłu włókienniczego i maszynowego, zajmujące miejsce dawnych bogów. Większa część łódzkich witraży z ostatnich kilkunastu lat XIX stulecia – to prawdziwe majstersztyki gatunku: misterne, o graficznej precyzji linii i modelunku światłocieniowego obrazy, wzorowane na renesansowej ornamentyce i renesansowych zabytkach tego typu z terenu Włoch, Francji, Niemiec i Szwajcarii. Takie witraże zachowały się w wystroju głównej klatki schodowej pałacu Maurycego Poznańskiego (obecnie Muzeum Sztuki), gdzie w przepysznym bogactwie neorenesansowych grotesek i wici akantu odnajdziemy echa stylistyki witraży florenckiej Librerii (Giovanni da Udine) czy kaplicy królewskiej rezydencji w Monachium z pierwszej połowy XVI w. Pierwsze w Łodzi i na terenie Polski witraże wykonane ze szkieł amerykańskich w stylistyce Tiffany’ego ozdabiały willę Leopolda Kindermanna.
Oprócz witraży świeckich zachowały się również w Łodzi, w trzech wielkich świątyniach katolickich (św. Krzyża, Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Kostki, obecnie archikatedra) i trzech ewangelickich (Świętej Trójcy, św. Jana i św. Mateusza), ogromne zespoły witraży sakralnych.
W dalszej części artykułu omówione zostały pozostałe przykłady zachowanych łódzkich witraży, które można też oglądać na wystawie w Muzeum Historii Miasta Łodzi, czynnej do 17 maja 2009 r. – „Okna. Łódzkie witraże belle époque”. W dniach 13-15 maja 2009 r. w Muzeum Historii Miasta Łodzi odbędzie się ogólnopolska konferencja naukowa, przygotowana przez Stowarzyszenie Miłośników Witraży „Ars Vitrea Polona” z siedzibą w Krakowie, zatytułowana: „Witraże secesyjne. Tendencje i motywy”.
Oprócz witraży świeckich zachowały się również w Łodzi, w trzech wielkich świątyniach katolickich (św. Krzyża, Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Kostki, obecnie archikatedra) i trzech ewangelickich (Świętej Trójcy, św. Jana i św. Mateusza), ogromne zespoły witraży sakralnych.
W dalszej części artykułu omówione zostały pozostałe przykłady zachowanych łódzkich witraży, które można też oglądać na wystawie w Muzeum Historii Miasta Łodzi, czynnej do 17 maja 2009 r. – „Okna. Łódzkie witraże belle époque”. W dniach 13-15 maja 2009 r. w Muzeum Historii Miasta Łodzi odbędzie się ogólnopolska konferencja naukowa, przygotowana przez Stowarzyszenie Miłośników Witraży „Ars Vitrea Polona” z siedzibą w Krakowie, zatytułowana: „Witraże secesyjne. Tendencje i motywy”.
Jan Dominikowski
Od fotografii do ikonostasu
Czy to możliwe, że Jan Matejko namalował nieznany historykom sztuki lub dotąd przez nich przemilczany obraz „Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny”? Takie pytanie z pewnością musiało zadać sobie wielu internautów odwiedzających latem ubiegłego roku strony internetowej aukcji Allegro z wystawionymi na niej zdjęciami. Jedna z oferowanych fotografii opatrzona była bowiem lakonicznym opisem, sugerującym taką możliwość: „Jan Matejko, «Zwiastowanie», Kraków, koniec XIX w., fotografia”. Opis ten sporządzony został na podstawie słabo widocznej, ołówkowej adnotacji „Prof. Uniwersytetu / Jan Matejko”, umieszczonej na odwrocie firmowej tekturki z pieczątkami: „E. Pieszchalski fotograf w Krakowie” i „Naśladownictw[o zastr]zeżone”, na którą naklejono zdjęcie obrazu „Zwiastowanie...”, wykonane w tonacji sepii (wymiary tekturki: 330 x 382 mm, wymiary zdjęcia: 107 x 245 mm). Ale czy wszystkie te informacje są wiarygodne?
Według Jerzego Kozińskiego (Fotografia krakowska w latach 1840-1914. Zarys historii, Kraków 1978, s. 133) zakład fotograficzny Edwarda Pierzchalskiego (vel Pieszchalskiego) funkcjonował w Krakowie przy ul. Sławkowskiej 27 (w 1898 r.), następnie przy ul. Karmelickiej 21 (w 1905 r.), a po śmierci właściciela był prowadzony przez jego żonę, Konstancję Pierzchalską (ta informacja dotyczy roku 1912). Datowanie zdjęcia „koniec XIX w.” można więc uznać za prawidłowe. Wiadomo też, że Matejko wielokrotnie zlecał fotografom wykonywanie zdjęć swoich prac, które następnie rozdawał różnym osobom, m.in. członkom rodziny. Stanisława Serafińska, siostrzenica żony malarza, pisała we wspomnieniach: „W zimie z [18]87 na rok [18]88-my, przypada choroba Matejki (dalszy rozwój przypadłości żołądkowych), o której groźnym objawie nie mieliśmy na razie żadnej świadomości. Zaraz po przyjściu nieco do sił, z końcem lutego i w pierwszych dniach marca, powstają rysunki do »Ikonostasu w cerkwi św. Norberta« Widzę daty umieszczone pod inicjałami z lutego i marca (27 II, 2 III, 6 III) na rysunkach, z których zdjęcia fotograficzne wuj zrobić kazał, i na wspólnym kartonie umieszczone, oprawione w obraz, przysłał nam to całe swoje niebo, do którego myślą już wtedy się sposobił przyjmując w tej chorobie ostatnie Św. Sakramenta...” (Stanisława Serafińska, Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne, Kraków 1955, s. 548). To najwłaściwszy trop w poszukiwaniu autora wskazanej na wstępie fotografii i samego obrazu „Zwiastowanie...”.
Według Jerzego Kozińskiego (Fotografia krakowska w latach 1840-1914. Zarys historii, Kraków 1978, s. 133) zakład fotograficzny Edwarda Pierzchalskiego (vel Pieszchalskiego) funkcjonował w Krakowie przy ul. Sławkowskiej 27 (w 1898 r.), następnie przy ul. Karmelickiej 21 (w 1905 r.), a po śmierci właściciela był prowadzony przez jego żonę, Konstancję Pierzchalską (ta informacja dotyczy roku 1912). Datowanie zdjęcia „koniec XIX w.” można więc uznać za prawidłowe. Wiadomo też, że Matejko wielokrotnie zlecał fotografom wykonywanie zdjęć swoich prac, które następnie rozdawał różnym osobom, m.in. członkom rodziny. Stanisława Serafińska, siostrzenica żony malarza, pisała we wspomnieniach: „W zimie z [18]87 na rok [18]88-my, przypada choroba Matejki (dalszy rozwój przypadłości żołądkowych), o której groźnym objawie nie mieliśmy na razie żadnej świadomości. Zaraz po przyjściu nieco do sił, z końcem lutego i w pierwszych dniach marca, powstają rysunki do »Ikonostasu w cerkwi św. Norberta« Widzę daty umieszczone pod inicjałami z lutego i marca (27 II, 2 III, 6 III) na rysunkach, z których zdjęcia fotograficzne wuj zrobić kazał, i na wspólnym kartonie umieszczone, oprawione w obraz, przysłał nam to całe swoje niebo, do którego myślą już wtedy się sposobił przyjmując w tej chorobie ostatnie Św. Sakramenta...” (Stanisława Serafińska, Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne, Kraków 1955, s. 548). To najwłaściwszy trop w poszukiwaniu autora wskazanej na wstępie fotografii i samego obrazu „Zwiastowanie...”.
Wojciech Przybyszewski
Najczęściej oglądane
listopad 2014
listopad 2014
W listopadowym wydaniu „Arteonu” twórczość Gustave’a Courbeta w kontekście…
zobacz
październik 2014
październik 2014
W październikowym „Arteonie” sylwetkę Olgi Boznańskiej w przededniu monograficznej wystawy…
zobacz
Numer 2/14 [30] 2014
Numer 2/14 [30] 2014
Okładka: Robert Kuśmirowski, "Wagon", 2009, Muzeum Hamburger Bahnhof w Berlinie, instalacja …
zobacz
Zgłoszenie chęci kupna obiektu
Zgłoszenia chęci kupna przyjmowane są od osób zalogowanych w Artinfo.pl
W przypadku braku konta prosimy o rejestrację.
W przypadku braku konta prosimy o rejestrację.
Uwaga - osoby nie pamiętające nazwy użytkownika i hasla mogą otrzymać przypomnienie na adres mailowy, użyty przy pierwszej rejestracji konta.
Prosimy wybrać poniższy link „przypomnij hasło” i wypełnić tylko pole adres e-mail.
Prosimy wybrać poniższy link „przypomnij hasło” i wypełnić tylko pole adres e-mail.
W przypadku pytań, prosimy o kontakt z naszym biurem:
22 818 94 68 (poniedziałek - piątek: 10:00 - 17:00)
email: [email protected]
22 818 94 68 (poniedziałek - piątek: 10:00 - 17:00)
email: [email protected]