kwiecień 2009 | artinfo.pl - Portal rynku sztuki

W numerze:

Przeglądy, poglądy
(Przegląd prasy)

Bogusław Szmygin o ochronie polskiego dziedzictwa kulturowego
(Rozmowa z nowym prezesem Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS)

Laur Roku 2009
(Informacja o tegorocznym Laureacie – Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku, użytkowniku pałacu Branickich)

Ogrody Branickich w Białymstoku
(Historia ogrodów otaczających pałac Branickich w Białymstoku)
Jerzy Samusik

Poświęcenie szabel Tadeusza Kościuszki i Józefa Wodzickiego
(Okoliczności namalowania przez Walerego Eljasza Radzikowskiego obrazu upamiętniającego ważne wydarzenie)
Piotr Hapanowicz

Z warsztatu historyka sztuki: Ryciny śrutowe z Pelplina
(Unikatowe w skali światowej grafiki przechowywane w Bibliotece Seminarium Duchownego w Pelplinie)
Arkadiusz Wagner

Wokół jednego zabytku: Obraz Matki Boskiej Eleusy
(Obraz ze wschodniochrześcijańskim wyobrażeniem Matki Boskiej z krakowskiego klasztoru klarysek)
Wioletta Motaska

SPOTKANIA NA WSCHODZIE
Pałac Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie
(Prace przy odtworzeniu pałacu Książąt Litewskich w Wilnie)
Stanisław Grzelachowski

Spotkanie z książką: Dziennik szambelanowej
(Omówienie wydanego przez Litewskie Muzeum Sztuki w Wilnie oraz Instytut Sztuki PAN dziennika Ludwiki Byszewskiej)

ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
Leżajsk – bernardyński pałac klasztorny i kościół zaprojektowany przez Matkę Boską
(Opis miejscowości i najważniejszych zabytków tu się znajdujących)
Robert M. Kunkel

Spotkanie z książką: Pałace i dwory okolic Grudziądza
(Album wydany przez grudziądzkie Wydawnictwo Kalamarski)

Secesyjna willa w Łodzi
(Historia willi Kindermannów w Łodzi)
Stanisław Grzelachowski

Planowany remont
(Plany remontu willi Kindermannów w Łodzi)
Monika Nowakowska

TO TEŻ SĄ ZABYTKI
Pierwsza konińska kolejowa wieża wodna
(Opis i historia konińskiego zabytku techniki)
Robert Michalak

Z WIZYTĄ W MUZEUM
Czas na zmiany
(Rozważania przewodniczącego Rady Powierniczej Muzeum Narodowego w Warszawie na temat wyboru nowego dyrektora)
Jack Lohman

Kwiaty dla warszawskiego muzeum
(Nowy zakup do zbiorów Galerii Malarstwa Polskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie)
Wojciech Przybyszewski

Nowe barwy Galerii „Broń i Barwa w Polsce”
(Odremontowana Galeria „Broń i Barwa w Polsce” w Muzeum Narodowym w Krakowie)
Katarzyna Bik, Michał Dziewulski

Spotkanie z książką: Kolekcja egoisty
(Omówienie książki wydanej przez Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych w Warszawie)

Z ZAGRANICY
Jubileusz monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych
(Przedstawienie katalogu towarzyszącego wystawie „200 lat Akademii sztuk Pięknych w Warszawie)
Eliza Ptaszyńska

ZABYTKI I MŁODZIEŻ
„Moje korzenie...”
(Wyniki konkursu dla dzieci i młodzieży, zorganizowanego przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w ramach obchodów ubiegłorocznych Europejskich Dni Dziedzictwa)

ROZMAITOŚCI
Między Wschodem i Zachodem
(Rozważania na temat sztuki cerkiewnej)
Michał Janocha

Spotkanie z książką: Ikony w Polsce
(Omówienie albumu o ikonach wydanego przez Arkady)

Najstarszy szachulcowy kościół w Polsce zmienił użytkownika
(TOnZ Oddział w Gdańsku przejął w użytkowanie kościół w Gnojewie)
Tomasz Korzeniowski

Z kryminalnej kroniki: Upiór z Upity
(Niezwykła historia zwłok Władysława Wiktoryna Sicińskiego)
Hanna Widacka

Rozszyfrowana pocztówka
(Zagadkowe zdjęcie tarnowskiego rynku z 1915 r.)
Adam Bartosz

Spotkanie z książką: Krakowski Rynek Główny
(Omówienie monografii Rynku Głównego w Krakowie, wydanej przez Ossolineum)

Poświęcenie szabel Tadeusza Kościuszki i Józefa Wodzickiego

Wśród licznych eksponatów związanych z insurekcją kościuszkowską w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa znajduje się obraz „Poświęcenie szabel Tadeusza Kościuszki i Józefa Wodzickiego”, namalowany przez Walerego Eljasza Radzikowskiego (1841-1905), utalentowanego artystę krakowskiego, zasłużonego działacza społecznego i oświatowego, wielkiego popularyzatora. Obraz jest niewielkim gwaszem o wymiarach 35 x 28 cm, wykonanym na kartonie. Dzieło przedstawia scenę, gdy przedstawiciel konwentu kapucynów krakowskich, ówczesny gwardian ojciec Tadeusz, czyli Stanisław Krawczyński, błogosławi szable generałów Tadeusza Kościuszki oraz Józefa Wodzickiego, dowódcy krakowskiego regimentu pieszego, następnie komendanta dywizji małopolskiej.
Uroczystość poświęcenia szabel odbyła się w 1794 r. przed cudowną figurą Matki Boskiej Loretańskiej w Domku Loretańskim, w zespole zabudowań klasztornych kapucynów w Krakowie.
Walery Eljasz Radzikowski temat poświęcenia szabel malował dwukrotnie – w 1867 oraz 1873 r., a w zbiorach klasztoru kapucynów w Krakowie znajduje się jeszcze inny obraz olejny przedstawiający tę samą scenę o niemal identycznym ustawieniu postaci, przypisywany Michałowi Stachowiczowi.
W związku z przypadającą w marcu 1894 r. uroczystością stulecia wybuchu insurekcji kościuszkowskiej Walery Eljasz Radzikowski wykonał makietę gipsową projektu pomnika Tadeusza Kościuszki, która została umieszczona prowizorycznie na płycie Rynku Głównego. Ponadto wygrał konkurs na projekt tablicy upamiętniającej poświęcenie szabel, która miała być umieszczona na zewnętrznych murach kaplicy Loretańskiej. Ponieważ jednak nie mogła zostać wykonana w krótkim czasie, 30 marca 1894 r. postanowiono umieścić tam zastępczą tablicę ze sceną poświęcenia szabel. Ale i tego projektu nie zrealizowano. Dlaczego – nie wiadomo. Ostatecznie w 1896 r. wmurowano tablicę zaprojektowaną przez profesora Alfreda Dauna, a wykonaną w znanej krakowskiej wytwórni Marcelego Jakubowskiego i Marcina Jarry. Tablica została usunięta przez hitlerowców 8 lutego 1943 r. Płaskorzeźbę udało się jednak ukryć w pobliskim Muzeum Czapskich. Po zakończeniu działań wojennych w połowie lipca 1945 r. wmurowano ją w ścianę Domku Loretańskiego.

Piotr Hapanowicz

Ryciny śrutowe z Pelplina

Biblioteka Seminarium Duchownego w Pelplinie należy do najważniejszych kościelnych placówek tego typu w Polsce. Renomę zawdzięcza zwłaszcza przechowywanemu w niej jedynemu w naszym kraju egzemplarzowi Biblii Gutenberga oraz okazałemu zbiorowi manuskryptów i inkunabułów. Przeprowadzone w ostatnich latach przez prof. Janusza Tondela badania nad tymi drugimi odsłoniły kolejne zabytki o wielkiej wartości historycznej. Są to dwie dobrze zachowane, unikatowe w skali światowej ryciny wykonane w arcyrzadkiej technice śrutowej, stanowiącej zaledwie krótki epizod w dziejach graficznej sztuki.
Technika ta (zwana również groszkową) pojawiła się około połowy XV w. i przetrwała zaledwie do początku XVI stulecia. Jest ona odmianą tzw. metalorytu, w którym odbitki wykonywane były na płycie miedzianej lub mosiężnej grubości około 2-4 mm. Wyróżnikiem klasycznego metalorytu jest tworzenie kompozycji za pomocą rylca, którym żłobi się w podłożu linie lub krótkie draśnięcia. Po wykonaniu odbitki widoczne są one jako białe partie kompozycji. Rycina śrutowa wzbogaca repertuar techniczno-formalny metalorytu charakterystycznymi okrągłymi punktami, pierścieniami, rozetkami, rombami i gwiazdkami, które powstają wskutek pracy specjalnymi puncami, zagłębiającymi się w tworzywie na około 0,5 mm. Znikoma grubość płyt metalorytowych powodowała, iż po wykonaniu kompozycji, dokonaniu korektur i wypolerowaniu powierzchni zazwyczaj umieszczano je na drewnianym klocku w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniem oraz dostosowania do standardów druku drzeworytniczego i typograficznego. W takim stanie płyta gotowa była do powleczenia farbą drukarską i wykonania odbitki, na którą wybierano zazwyczaj wysokiej jakości papier, zdecydowanie rzadziej pergamin.
Grafiki pelplińskie – to dużoformatowe (ok. 200 x 160 mm), częściowo kolorowane akwarelą prace przedstawiające św. Mikołaja oraz św. Michała Archanioła. Porównanie ze sobą obu dzieł pod względem formalno-technicznym wykazuje wiele podobieństw, sygnalizujących tożsamość warsztatu ich wykonawców. O warsztatowej tożsamości obu prac przesądza rama obu kompozycji, która jest identyczna w nawet najdrobniejszych detalach.

Arkadiusz Wagner

Jubileusz monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych

W ubiegłym roku obchodzony był jubileusz 200-lecia Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Aby poznać dzieje akademii, warto sięgnąć po publikację towarzyszącą wystawie „Die Kraftprobe”, która odbyła się latem 2008 r. w monachijskim Haus der Kunst. Książka, o jednoznacznym tytule 200 lat Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (200 Jahre Akademie der Bildenden Künste München, oprac. Nikolaus Gerhart, Walter Grasskamp i Florian Matzner, red. Andrea Lemer, współpraca naukowa Sabine Brantl i Birgit Jooss, Monachium 2008, 592 ss.), została pomyślana jako dopełnienie obrazu sztuki prezentowanej na ekspozycji oraz uzupełnienie wiedzy o instytucji wydarzeniami, których pokazanie jest trudne. Jej chronologiczny układ pomaga zrozumieć kierunki rozwoju sztuki, powstającej w obrębie akademii. Całość ma za zadanie wyjaśnić i opisać fenomen, jakim była monachijska uczelnia w XIX w. Publikację rozpoczynają eseje historyczne przygotowane przez kilku autorów, po czym następują przedzielone częścią albumową rozprawy o narodowych grupach artystów kształcących się w Monachium. Rozdział o Polakach, studiujących w stolicy Bawarii, napisała Halina Stępień. Osobną część publikacji poświęcono czasom współczesnym. Akademia dzisiaj, bo taki wspólny tytuł nadano tym rozdziałom, stanowi swoistą książkę w książce. Część ta ma bowiem wewnętrzny spis treści i właściwy dla siebie układ merytoryczny. Po kilku krótkich artykułach wstępnych, ogólnych i problemowych pokazano kolejno wszystkie pracownie i ich profesorów.
Książkę zamykają: strona z księgi immatrykulacyjnej z 1900 r., kronika dziejów akademii, wykaz rektorów, profesorów oraz jej honorowych członków od czasu powstania do... 2008 r. Niestety, jest tam tylko jedno polskie nazwisko: Alfreda Wierusza-Kowalskiego. Artysta ten był nie tyko profesorem, ale także członkiem honorowym akademii. Nie wymienia się Józefa Brandta i Władysława Czachórskiego. Czyżby w niemieckich źródłach nie było śladu po nominacjach profesorskich tych dwóch malarzy? Książka warta jest uwagi także ze względu na szatę graficzną. Znakomite reprodukcje obrazów, wiele archiwalnych zdjęć i dokumentów, użycie współczesnej fotografii – czyni publikację interesującą, zachęcając do wielokrotnego wertowania, oglądania, poznania tekstu. Cechuje je solidność warsztatu naukowego, ale też swoboda artystyczna. Słowem, dynamizm i siła. Książka jest prawdziwą, co w tym wypadku cieszy, biblioteczną cegłą. Waży ponad cztery kilogramy!

Eliza Ptaszyńska

Jubileusz monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych

W ubiegłym roku obchodzony był jubileusz 200-lecia Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Aby poznać dzieje akademii, warto sięgnąć po publikację towarzyszącą wystawie „Die Kraftprobe”, która odbyła się latem 2008 r. w monachijskim Haus der Kunst. Książka, o jednoznacznym tytule 200 lat Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (200 Jahre Akademie der Bildenden Künste München, oprac. Nikolaus Gerhart, Walter Grasskamp i Florian Matzner, red. Andrea Lemer, współpraca naukowa Sabine Brantl i Birgit Jooss, Monachium 2008, 592 ss.), została pomyślana jako dopełnienie obrazu sztuki prezentowanej na ekspozycji oraz uzupełnienie wiedzy o instytucji wydarzeniami, których pokazanie jest trudne. Jej chronologiczny układ pomaga zrozumieć kierunki rozwoju sztuki, powstającej w obrębie akademii. Całość ma za zadanie wyjaśnić i opisać fenomen, jakim była monachijska uczelnia w XIX w. Publikację rozpoczynają eseje historyczne przygotowane przez kilku autorów, po czym następują przedzielone częścią albumową rozprawy o narodowych grupach artystów kształcących się w Monachium. Rozdział o Polakach, studiujących w stolicy Bawarii, napisała Halina Stępień. Osobną część publikacji poświęcono czasom współczesnym. Akademia dzisiaj, bo taki wspólny tytuł nadano tym rozdziałom, stanowi swoistą książkę w książce. Część ta ma bowiem wewnętrzny spis treści i właściwy dla siebie układ merytoryczny. Po kilku krótkich artykułach wstępnych, ogólnych i problemowych pokazano kolejno wszystkie pracownie i ich profesorów.
Książkę zamykają: strona z księgi immatrykulacyjnej z 1900 r., kronika dziejów akademii, wykaz rektorów, profesorów oraz jej honorowych członków od czasu powstania do... 2008 r. Niestety, jest tam tylko jedno polskie nazwisko: Alfreda Wierusza-Kowalskiego. Artysta ten był nie tyko profesorem, ale także członkiem honorowym akademii. Nie wymienia się Józefa Brandta i Władysława Czachórskiego. Czyżby w niemieckich źródłach nie było śladu po nominacjach profesorskich tych dwóch malarzy? Książka warta jest uwagi także ze względu na szatę graficzną. Znakomite reprodukcje obrazów, wiele archiwalnych zdjęć i dokumentów, użycie współczesnej fotografii – czyni publikację interesującą, zachęcając do wielokrotnego wertowania, oglądania, poznania tekstu. Cechuje je solidność warsztatu naukowego, ale też swoboda artystyczna. Słowem, dynamizm i siła. Książka jest prawdziwą, co w tym wypadku cieszy, biblioteczną cegłą. Waży ponad cztery kilogramy!

Eliza Ptaszyńska